روسیه از دیرباز به خاطر جت های جنگنده اش که اغلب زمخت و ارزان تر از همتایان غربی خود دیده می شدند، مورد توجه بوده است. روسیه صنعت هوانوردی نظامی بزرگی را از اتحاد جماهیر شوروی به ارث برده و بعد از فروپاشی شوروی نیز همچنان یکی از دو صادرکننده اصلی جت های جنگنده بوده است. جت جنگنده پیشرو روسیه، خانواده Sukhoi Su-27 Flanker (شامل نسخه های سوخو-۳۰، سو-۳۴ و سو-۳۵) است. در حالی که تحریم ها نقش بزرگی در کاهش تولید هواپیماهای روسیه ایفا کرده است، اما این تحریم ها تنها بخشی از داستان سقوط صادرات جت های جنگنده روسیه است.

یک طوفان کامل

در سال‌های اخیر، صادرات جت روسیه کاهش یافته است. در حالی که جنگ در اوکراین و تحریم های غرب بدون شک اوضاع را در این زمینه برای روسیه بدتر کرد، اما همه چیز قبل از سال ۲۰۲۲ شروع شد.

در چند سال اخیر تقریباً هیچ سفارش جت جنگنده جدیدی برای جت های جنگنده روسی وجود نداشته است. بر روی کاغذ، برخی از کشورها مانند هند جت های روسی خریداری کرده اند. با این حال، اگر کمی عمیق تر نگاه کنید متوجه خواهید شد که این هواپیماهای روسی تحت لیسانس تولید شده بودند که در هند و بر اساس قراردادی قدیمی ساخته شدند. میانمار در سال ۲۰۲۳ چند فروند Su-30 دریافت کرد، اما اینها نیز تحقق یک سفارش قدیمی متعلق به سال ۲۰۱۸ بود. برخی کشورها نیز در چند سال گذشته سفارشات خود را برای جت های روسی لغو کرده اند.

روسیه در زمینه صادرات جت های جنگنده خود با یک طوفان کامل روبرو است. برخی از این عوامل عبارتند از:

• تحریم های پیش از سال ۲۰۲۲ به رهبری ایالات متحده بر صادرات دفاعی روسیه
• تحریم های غرب پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲
• بلوغ جت های جنگنده بومی در چین و هند
• آسیب بالقوه به شهرت جنگنده های روسی ناشی از عملکرد ضعیف در اوکراین
• عدم وجود جنگنده های نسل جدید
• روسیه احتمالاً نیازهای تولیدی خود در زمان جنگ را در اولویت قرار می دهد

روسیه برای سال ها توانست هواپیمای Su-27 Flanker را ارتقا دهد و آن را به عنوان جایگزینی برای هواپیماهای غربی (مانند F-16) معرفی کند. با این حال، یک هواپیما را فقط می توان چندین بار قبل از از دست دادن جذابیتش ارتقا داد. در طی این مدت، ایالات متحده جنگنده کاملاً جدید نسل پنجم F-35 را برای صادرات توسعه داد (و همچنین F-16 محبوب را نیز ارتقا داد). روسیه از این موضوع آگاه است و سعی در توسعه هواپیماهای جایگزین دارد. با این حال، Su-57 Felon در بهترین حالت هواپیمایی مبهم است (و هند از پروژه مشترک آن منصرف شد)، در حالی که Su-75 ‘Checkmate’ بیشتر به عنوان یک ترفند برای بازاریابی تلقی می شود تا یک جت واقعی در حال توسعه. برخی ادعاها در مورد جت جنگنده جدید روسیه از پروژه نسل ششم MiG-41 می گویند، گمانه زنی هایی که وارد دنیای فانتزی شده اند.

از دست دادن دو بازار بزرگ

از نظر تاریخی، چین و هند واردکنندگان بزرگ جت های جنگنده روسیه بوده اند. اما اکنون این کشورها جنگنده های خود را توسعه داده یا به دنبال تنوع بخشیدن ناوگان هوایی خود هستند. به عنوان مثال، چینی ها اکنون در حال ساخت جنگنده J-20 Mighty Dragon هستند (که از جت های روسی پیشرفته تر است). هند صنعت هوافضای خود را دارد و در حال خرید رافال فرانسوی است. فرانسه یکی از کشورهایی است که سفارش‌هایی را از کشورهایی دریافت می‌کند که به‌طور سنتی جت‌های روسی را خریداری می کردند (فرانسه با دریافت این سفارش‌ها، اکنون تولید جت جنگنده رافال خود را افزایش داده است).

جنگنده چینی J-20 ‘Mighty Dragon
اولین پرواز	۲۰۱۱
معرفی به سرویس	۲۰۱۷
نوع	جنگنده پنهانکار نسل پنجم
نقش	جنگنده برتری هوایی
تعداد فروندهای تولید شده	شاید حدود ۲۵۰ فروند

در بدتر شدن اوضاع برای روسیه، چین و هند در تلاش هستند تا اتکای خود را به موتورهای جت روسی کاهش دهند. به نظر می رسد چینی ها اکنون موتور بومی خود را برای J-20 ساخته اند (موتورهای Emei Woshan-15 (涡扇-۱۵ یا WS-15) ساخت کمپانی Xi’an) در حالی که هند به تلاش طولانی خود برای ساخت موتور هواپیمای بومی ادامه می دهد. اگر این روند ادامه یابد (و هواپیماهای چین سریعتر از روسیه به توسعه خود ادامه دهند)، از دست دادن چین به عنوان یک مقصد صادراتی می تواند دائمی شود. هند نیز ممکن است به طور دائمی از خرید جت های روسی عقب نشینی کند (اگرچه هنوز در حال ساخت سوخوی Su-30MKI تحت لیسانس در خاک خود است).

تحریم روی تحریم

وبلاگ دیفنس بلاگ مدعی شده است که «به گفته افراد مطلع از ماجرا، دولت‌های مصر، الجزایر و اندونزی خرید بالقوه جنگنده‌های مدرن سوخو سو-۳۵ روسیه را در بحبوحه تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه، هدف قرار دادن صنعت نفت، دفاع، کالاهای دو منظوره و فناوری‌های حساس آن رد کرده اند». با این حال، آنچه قابل توجه است این است که این مقاله در ژانویه ۲۰۲۲ – یک ماه قبل از تهاجم گسترده روسیه به اوکراین و تحریم های مرتبط با آن – نوشته شده است. ایالات متحده سال ها (با موفقیت) برای تحریم صادرات تسلیحات روسیه و منصرف کردن کشورهای ثالث از خرید جت های روسی (و سایر تجهیزات) تلاش کرده است.

کشور صادر کننده	سهم در صادرات تسلیحات نظامی ۲۰۲۳-۲۰۱۹	درصد تغییر نسبت به ۲۰۱۸-۲۰۱۴
ایالات متحده	۴۲ درصد	۱۷ درصد
فرانسه	۱۱ درصد	۴۲ درصد
روسیه	۱۱ درصد	-۵۳ درصد
چین	۵.۸ درصد	-۵.۳ درصد
آلمان	۵.۶ درصد	-۱۴ درصد

مصر چند سال پیش قرارداد خرید ۳۰ جنگنده روسی سوخو-۳۵ را متوقف کرد. اکنون ایران در حال مذاکره برای خرید جنگنده هایی از روسیه است که برای مصر در نظر گرفته شده بود. این امر ایران را شاید به تنها کشوری در جهان (خارج از حوزه نفوذ روسیه، مانند قزاقستان و بلاروس) تبدیل می کند که به دنبال خرید جدید جت های جنگنده روسی است. ایران نیز یک مورد خاص است زیرا در حال حاضر به شدت مورد تحریم قرار دارد و عملاً گزینه دیگری برای خرید یک جت جنگنده مدرن ندارد. وضعیت الجزایر در خرید جت های روسی کمی مبهم است.

وقتی صحبت از دفاع می شود، خطر بسیار بالا است. کشورهایی که امروز به روسیه سفارش تسلیحات نظامی می‌دهند می‌دانند که در معرض تحریم‌های غرب قرار می‌گیرند، علاوه بر اینکه جت‌هایی که دریافت می‌کنند احتمالاً مملو از قطعات غربی تحریم شده خواهند بود (کاملاً شناخته شده است که روسیه خانواده سوخو سو خود را با فناوری ایالات متحده فعال نگه داشته است).

در شرایطی که روسیه در جنگ با اوکراین به سر می برد، مشخص نیست که این کشور چه زمانی می تواند سفارش های احتمالی دریافتی را تحویل دهد یا آیا اصلاً توان تحویل سفارش های احتمالی را دارد یا خیر. به گزارش نشنال اینترست، روسیه اعلام کرده است که تحویل سامانه های S-400 SAM به هند را به تعویق می اندازد. روسیه احتمالاً نیازهای خود در زمان جنگ را در اولویت قرار می دهد، پس هر اس-۴۰۰ ساخته شده برای هند ممکن است توسط روسیه استفاده شود که بیش از پیش روسیه را به عنوان یک شریک دفاعی ناجذاب از چشم شرکایش خواهد انداخت.

خبرکاو