حدود دو درصد از ژنوم ما انسان‌های مدرن حاوی DNA نیٔاندرتال‌ها است. این DNA می‌تواند به ده روش بر سلامت ما تأثیر بگذارد که به تحلیل آن‌ها می‌پردازیم.

دویست و پنجاه هزار سال پیش، اجداد اکثر مردم مدرن امروزی، نواحی اروپا،‌ آسیا و آفریقا را ترک کردند و به سمت مناطق سردتر شمالی رفتند. در آنجا،‌ آن‌ها با نزدیک‌ترین خویشاوندان انسانی ما که اکنون منقرض شده‌اند - نیٔاندرتال‌ها - روبه‌رو شدند. در طی هزاران سال بعد، دی‌ان‌ان نیٔاندرتال‌ها با دی‌ان‌ای افراد مهاجر ترکیب شد و به‌صورت میراثی ژنتیکی به ما رسید.

امروزه می‌دانیم که حدود ۲ درصد از ژنوم‌های انسان‌های مدرن کنونی از نیٔاندرتال‌ها می‌آید. به لطف اکتشافات فسیلی و پیشرفت‌های صورت‌گرفته در فناوری‌های توالی‌یابی ژنوم، دانشمندان اکتشافات زیادی در مورد دی‌ان‌ای که از اجداد دیرین خود به ارث برده‌ایم، انجام داده‌اند. آن‌ها دریافتند دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها به 10 روش روی سلامتی ما تأثیر گذاشته است. این موارد عبارتند از:

۱- خطر ابتلا به آلرژی

در سال ۲۰۱۶، دانشمندان ژن‌های نیٔاندرتال‌ها را در برخی انسان‌های امروزی کشف کردند که قابلیت رمزگذاری برخی پروتیٔین‌های خاص مرتبط با آلرژی را دارند. به عبارت دیگر، این پروتیٔین‌ها می‌توانند پاسخ سیستم ایمنی بدن به عوامل بیماری‌زا را تحریک کنند. پس ژن‌های منتقل‌شده از نیٔاندرتال‌ها می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های آلرژیک را افزایش دهند.

انسان‌های امروزی گونه‌های ژنی را از نیٔاندرتال‌ها در خانواده‌ای از پروتیٔین‌هایی موسوم به «TLR» به ارث برده‌اند که در سطح سلول‌ها یافت می‌شوند و نقش مهمی در ایمنی بدن دارند. درحقیقت آن‌ها اولین خط دفاعی بدن در برابر عوامل بیماری‌زا هستند. TLRها به میکروب‌های مهاجم متصل می‌شوند و سیستم ایمنی را برای واکنش تحریک می‌کنند.

دانشمندان دریافته‌اند افرادی که نسخه‌های ژن TLR را از نیٔاندرتال‌ها به ارث برده‌اند، ممکن است بیشتر در معرض بیماری‌های آلرژیک باشند. این می‌تواند به این دلیل باشد که این گیرنده‌ها بیش از حد هوشیار هستند و به احتمال زیاد نسبت به عوامل آلرژی‌زا بیش‌ازحد واکنش نشان می‌دهند.

۲- ژن‌های نیٔاندرتال‌ها و حساسیت به درد

دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها همچنین ممکن است برخی از افراد را نسبت به درد ناشی از اشیای نوک تیز که پوست را سوراخ می‌کنند، حساس‌تر کند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ در مجله «Communications Biology» نشان داد که افرادی در آمریکای لاتین که هریک از سه نوع ژنی به نام «SCN9A» را دارند، نسبت به درد اشیای نوک تیز حساس‌تر هستند. ژن SCN9A سیگنال‌دهای نسبت به درد را افزایش می‌دهد. این گونه‌ ژن بیشتر در افرادی با اصل و نسب رایج بومیان آمریکا یافت شد.

«کاوستوب آدیکاری»، یکی از نویسندگان ارشد این مطالعه که متخصص ژنتیک آماری در دانشگاه کالج لندن است، در توضیح این مسیٔله گفت:‌ «طبیعی است که بدن انسان با داشتن ژن‌های مخصوصی نسبت به درد حساس‌تر شود. درحقیقت منطقی است که اگر یک پارامتر مهم در حیات انسان مانند درد به ما شانس بقای بیشتر بدهد، به‌طور تکاملی از اجدادمان به ما منتقل شود.»

یافته‌ها فقط به حساسیت‌های طبیعی ناشی از درد اشاره دارند، نه درد مزمن. درد مزمن دردهایی هستند که بیشتر از دو یا سه ماه طول می‌کشند.

۳- نیٔاندرتال‌ها و ابتلا به دیابت نوع ۲

مطالعات در راستای انتقال ژن از نیٔاندرتال‌ها به انسان امروزی نشان داده است ممکن است مکزیکی‌ها و سایر آمریکایی‌های لاتین بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو باشند. بخشی از این افزایش احتمال ابتلا ناشی از جهش ژنی منتقل‌شده از نیٔاندرتال‌ها به نام «SLC16A11» است.

SLC16A11 در متابولیسم اسیدهای چرب نقش دارد. اسیدهای چرب احتمالاً نقش مهمی در ایجاد دیابت نوع دو دارند. دیابت نوع دو با سطح بالای گلوکز یا قند در خون مشخص می‌شود. این نوع از دیابت درحقیقت مرسوم‌ترین نوع دیابت است.

۴- حساسیت به نور خورشید و ریزش مو

براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۱ در مجله «Nature Communications» منتشر شد، برخی از گونه‌های ژن نیٔاندرتال‌ها با خطر بیشتر ریزش مو و آفتاب سوختگی در انسان مدرن در ارتباط هستند.

«جان کاپرا»، یکی از نویسندگان این مطالعه به همراه گروه تحقیقاتی خود دریافته است که از ۱۷ نوع ژن نیٔاندرتال‌ها که با طاسی مرتبط است، ۱۵ مورد به‌صورت مستقیم بر ریزش مو تأثیر می‌گذارند. محققان همچنین دریافتند که دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها احتمالاً می‌تواند افراد را نسبت به نور خورشید حساس‌تر کند. به گفته کاپرا، این ویژگی‌ در زمان‌های قدیم به‌عنوان یک ویژگی خوب شناخته می‌شد زیرا افراد می‌توانستند از نور محدود خورشید در عرض‌های جغرافیایی بالا حداکثر بهره را ببرند.

یک مطالعه جداگانه در سال ۲۰۱۷ به‌طور مشابه نشان داد که حدود ۶۶ درصد از اروپایی‌ها دارای یک نوع از ژن‌های نیٔاندرتال‌ها هستند که با افزایش خطر آفتاب سوختگی در دوران کودکی مرتبط است.

۵- افزایش خطر ابتلا به بیماری کرونا

در طول همه‌گیری ویروس کرونا، دانشمندان به اطلاعات جدیدی در مورد اینکه چگونه دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها بر سلامت انسان تأثیر می‌گذارد، دست یافتند. آن‌ها در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۰ در مجله «Nature» منتشر شدند، دریافتند یکی از ژن‌های نیٔاندرتال‌ها که توسط ۱۶ درصد اروپایی‌ها و ۵۰ درصد افراد جنوب آسیا حمل می‌شود، می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی شدید مثل کرونا را افزایش دهد.

این درحالی است که در مطالعه دیگری که در سال ۲۰۲۱ انجام شد، دانشمندان دریافتند ژن دیگری می‌تواند نیاز افراد به مراقبت‌های ویژه را پس از ابتلا به بیماری‌های عفونی کاهش دهد.

۶- اعتیاد به نیکوتین با حضور ژن‌های نیٔاندرتال‌ها

انواع ژن نیٔاندرتال‌ها ممکن است بر توانایی ما برای ترک سیگار تأثیر بگذارد. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۶ در مجله «Science» به چاپ رسید، نشان می‌دهد افرادی از اجداد اروپایی که دارای جهش خاصی از ژن نیٔاندرتال‌ها به نام «SLC6A11» هستند، نسبت به افرادی که ژن را ندارند، بیشتر به نیکوتین وابسته می‌شوند. SLC6A11 درحقیقت پروتیٔینی را کدگذاری می‌کند که در انتقال سیگنال‌ها بین بخش‌های مختلف مغز نقش دارد.

دانشمندان باور دارند چون نیٔاندرتال‌ها تنباکو مصرف نمی‌کردند، این ژن احتمالاً در زمان آن‌ها نقش دیگری در بدن داشته و در طول زمان در راستای تکامل طوری تغییر کرده است که اثری کاملاً متفاوت داشته باشد.

۷- باروری

در سال ۲۰۲۰ مطالعه‌ای که در مجله «Molecular Biology and Evolution» منتشر شد، نشان داد که تقریباً از هر سه زن در اروپا، یک زن حامل یک نوع ژن از نیٔاندرتال‌ها است که با افزایش باروری مرتبط است. این ژن همچنین می‌تواند احتمال خونریزی در ماه‌های اول بارداری و سقط جنین را کاهش دهد.

به‌طور خاص، این زنان گیرنده‌های هورمون جنسی پروژسترون را از نیٔاندرتال‌ها به ارث برده‌اند. در زنان، پروژسترون به آماده‌سازی پوشش داخلی رحم برای لانه‌گزینی احتمالی تخمک بارورشده در طول تولید مثل کمک می‌کند. اگر لقاح موفقیت‌آمیز باشد، پروژسترون از رشد اولیه جنین نیز حمایت می‌کند.

۸- خطر افسردگی با حضور ژن‌های نیٔاندرتال‌ها

به‌طور کلی، دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها کمتر در بخش‌هایی از ژنوم که در مغز نقش دارند، یافت می‌شود. در این میان می‌توان به‌عنوان مثال به ژن‌های مرتبط با عملکردهای شناختی اشاره کرد. بااین‌حال، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ که در مجله «Science» چاپ شد نشان داد، دانشمندان انواع دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها کشف کردند که با اختلالات دو قطبی مانند افسردگی در ارتباط است.

نویسندگان در مقاله خود فرضیه‌ای را مطرح کردند که مشخص نیست چرا انسان‌های مدرن این ژن‌ها را حفظ کرده‌اند، اما در هر صورت از دیدگاه تکاملی می‌توان آن را با قرارگرفتن در معرض نور خورشید مرتبط دانست. نویسندگان در این مقاله پیشنهاد کردند که در انسان مدرن، خطر افسردگی تحت تأثیر سطوح نور قرار دارد و انواع ژن‌های نیٔاندرتال‌ها با محافظت در برابر نور خورشید در ارتباط است.

۹- خطر ابتلا به بیماری Viking

انواع ژن‌های به ارث رسیده از نیٔاندرتال‌ها ممکن است خطر ابتلا به اختلالی در دست به نام بیماری «وایکینگ» یا «دوپویترن» را افزایش دهد. در این بیماری دست فرد دچار انقباض‌های شدید می‌شود.

بیماری وایکینگ زمانی رخ می‌دهد که بافت زیر پوست در کف دست ضخیم‌شده و از انعطاف‌پذیری آن کاسته می‌شود. این می‌تواند باعث شود یک یا چند انگشت منقبض‌شده و درحالت خمیده خشک شوند. این بیماری بیستر در کشورهای شمالی اروپا که گروهی از افراد به نام وایکینگ‌ها ساکن بوده‌اند، رایج‌تر است.

در یک مطالعه در سال ۲۰۲۳، دانشمندان دریافتند ۶۱ نوع ژن مرتبط با خطر بیشتر ابتلا به بیماری دوپویترن وجود دارد که سه مورد از آن‌ها از نیٔاندرتال‌ها می‌آید.

۱۰- خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی

ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی که از نیٔاندرتال‌ها به ارث رسیده‌اند نیز ممکن است در ایجاد بیماری‌های خودایمنی نقش داشته باشند. در این حالت سیستم ایمنی بدن به سلول‌های خود به اشتباه حمله می‌کند.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ که در مجله «Nature» به چاپ رسید نشان داد که گونه‌های خاص ژن نیٔاندرتال‌ها در انسان مدرن با خطر ابتلا به دو اختلال مزمن مرتبط است: «لوپوس» که بسیاری از قسمت‌های بدن ازجمله مفاصل، پوست و کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و همچنین بیماری «کرون» که یک بیماری مرتبط با التهاب روده است.

محققان یک نوع ژن مرتبط با لوپوس را در حدود ۱۰ درصد از اروپایی‌ها و کمتر از یک درصد مردم آسیای شرقی پیدا کرده‌اند. این درحالی است که تقریباً ۲۶ درصد از اروپایی‌ها و ۸ درصد از مردم شرق آسیا دارای یک نوع ژن مرتبط با بیماری کرون هستند.

بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت تأثیر دی‌ان‌ای نیٔاندرتال‌ها بر سلامتی انسان حایٔز اهمیت است. شاید برخی از حساسیت‌ها و بیماری‌هایی که ما در طول زندگی خود با آن‌ها روبه‌رو می‌شویم، ناشی از انتقال ژن نیٔاندرتال‌ها به ما باشد.

خبرکاو