با افزایش سن و پیری، افراد به‌طور فزاینده‌ای بر روابط مهم‌تر خود تمرکز می‌کنند و اغلب به خانواده و دوستان نزدیک روی می‌آورند. این تغییر جهت به‌سمت کاهش روابط و به‌ویژه روابط نزدیک می‌تواند توضیح دهد که چرا انسان‌های سالخورده در جوامع و شبکه‌های اجتماعی کوچک‌تر زندگی می‌کنند.

از آنجایی که رفتار انسان نه‌تنها منعکس‌کننده شرایط کنونی جامعه مدرن ما، بلکه همچنین نتیجه گذشته تکاملی ماست، مطالعات مربوط به پیری اجتماعی در نزدیک‌ترین گونه‌ها به ما می‌تواند ریشه‌های بیولوژیکی این رفتار اجتماعی را روشن کند.

مطالعه ماکاک‌ها

دانشمندان «مؤسسه تحقیقاتی لایبنیتس» چندین فرضیه را در مورد محرک‌های پیری اجتماعی در «ماکاک‌های آسامی» آزاد تایلند آزمایش کردند.

آن‌ها داده‌هایی را در مورد رفتار اجتماعی ماکاک‌های ماده به مدت هشت سال جمع‌آوری کردند و دریافتند که اندازه شبکه‌های اجتماعی آن‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد. ماده‌ها به تعامل با شرکای اجتماعی نزدیک خود ادامه دادند، اما به‌تدریج از تعاملات اجتماعی به‌طور کلی کنار رفتند.

پیوندهای اجتماعی، سلامت و رفاه را ارتقا می‌دهند. با‌این‌حال، با بالارفتن سن، اغلب افراد ارتباطات اجتماعی خود را کاهش می‌دهند و بر افرادی که برایشان مهم هستند تمرکز می‌کنند. تاکنون مشخص نشده‌ است که این تغییر در مشارکت اجتماعی ناشی از آگاهی از طول عمر محدود، محدودیت‌های فیزیکی بدن سالخورده است یا به‌دلیل طردشدن اجتماعی افراد مسن در جوامع مدرن.

«باپتیست صدوقی»، اولین نویسنده این مطالعه، به تحلیل داده‌های اجتماعی بلندمدت در مورد ماکاک‌های ماده آسامی که در سایت صحرایی DPZ در پناهگاه حیات‌وحش Phu Khieo جمع‌آوری شده بود، روی آورد. او می‌خواست پیری اجتماعی در نخستی‌های غیرانسانی را که فاقد حس انسانی مانند مرگ‌ومیر هستند، آزمایش کند. این تیم سال‌هاست که رفتار ماکاک‌های آسامی را در Phu Khieo مطالعه می‌کند و هزاران ساعت مشاهدات دقیق از رفتار اجتماعی آن‌ها را جمع‌آوری کرده است.

صدوقی توضیح می‌دهد: «برای مسئله پیری اجتماعی، ما روی ماده‌ها تمرکز کردیم، زیرا آن‌ها در تمام طول زندگی با مادران، خواهران و دخترانشان در گروه زایمان خود باقی می‌مانند – که به ما امکان می‌دهد تغییرات رفتاری را در طول زندگی آن‌ها پیگیری کنیم.»

کناره‌گیری اجتماعی با ترجیح دائمی شرکای مهم

صدوقی دریافت که با افزایش سن، ماده‌ها کمتر به ماده‌های دیگر نزدیک می‌شوند و زمان کمتری را برای ارتباط فعالانه با آن‌ها صرف می‌کنند. بااین‌حال، تماس اجتماعی کمتر لزوماً به این معنی نیست که ماده‌ها اغلب تنها هستند.

درواقع ماده‌های مسن‌تر منزوی‌تر از ماده‌های جوان‌تر نبودند؛ آن‌ها کمتر با هم تعامل داشتند. صدوقی او میگوید : «ما فرض می‌کنیم که ماده‌های مسن‌تر سعی می‌کنند به هر قیمتی از گروه عقب نمانند، زیرا نزدیکی به دیگران یکی از بهترین مکانیسم‌های محافظتی در برابر شکارچیان است. بااین‌حال، هنگامی که آن‌ها به این هدف دست یافتند، انگیزه یا انرژی لازم برای تعامل اجتماعی با دیگران را ندارند.»

با توجه به شباهت‌های بین پیری اجتماعی در انسان‌ها و ماکاک‌ها، اکنون این سؤال مطرح می‌شود که آیا افزایش گزینش اجتماعیِ فرض‌شده برای انسان‌ها می‌تواند نتایج را در ماکاک‌ها نیز توضیح دهد؟

صدوقی توضیح داد: «ارتباطات ماده‌های ماکاک آسامی گزینشی است. ماده از آنجایی که در گذشته با چه کسی بیشتر تعامل داشته‌، پیش‌بینی می‌کند که اکنون با چه‌کسی تعامل خواهد داشت. اما این تمایل به انتخابی‌بودن و ترجیح‌دادن‌ شرکای خاص بر دیگران، همان‌طور که از انسان می‌دانیم، با افزایش سن قوی‌تر نمی‌شود، بلکه به همان شکل باقی می‌ماند؛ پس گزینش در انتخاب شریک برای توضیح علت کاهش شبکه ارتباطات اجتماعی با افزایش سن کافی نیست.»

داده‌های طولی برای مطالعات پیری موردنیاز است

پروفسور «جولیا اوستنر»، رهبر گروه تکامل اجتماعی در نخستی‌ها و نویسنده ارشد این مطالعه توضیح می‌دهد:

«با افزایش سن خطر مرگ بیشتر می‌شود. یکپارچگی اجتماعی ضعیف و شرکای صمیمی کمتر، به‌ویژه تحت فشار طبیعی شکار، خطر مرگ را افزایش می‌دهد.»

دسترسی به مطالعات طولی به محققان این امکان را داده‌ است که این مشکل را حل کنند و بین تغییراتی که واقعاً به پیری مربوط می‌شوند و تغییراتی که ناشی از روندهای جمعیتی است، تمایز قائل شوند.

فقط در 20 سال گذشته دانشمندان متوجه شده‌اند که حیوانات وحشی نیز تحت تغییرات فیزیولوژیکی، مورفولوژیکی یا اجتماعی مرتبط با پیری قرار می‌گیرند.

خبرکاو